Categorie archieven: Zelfvoorziening

Houtkachel gevaarlijk?

De overheid stelt houtkachels en haarden in een slecht daglicht: te vervuilend, veel fijn stof en gevaarlijke uitstoot. Ik verwarm mijn stulpje al jaren met een houtkachel. En vind het nogal hypocriet dat ik hierop wordt aangesproken. De bedenkingen kloppen wel, maar de oplossingen (een verbod) niet.

Er zijn nog weinig huizen die (uitsluitend) met een houtkachel verwarmd worden. Niemand weet hoeveel. Daarentegen is er voor iedere woning meer dan 1 vervuilende auto. Een verbod op auto’s (en vrachtwagens) zou veel meer effect hebben. Maar dat raakt iedereen, en de staatsinkomsten. Dus daarvoor is er geen ‘draagvlak’.

En om dezelfde reden mag er nog gerookt worden.

In Langerlo wordt een steenkoolcentrale omgebouwd om houtige biomassa te importeren en hier te verbranden. Het gaat hier niet over een kruiwagen hout he. Maar over scheepsladingen vol: 1,8 miljoen ton/jaar.

Maar daar noemen politici het CO2 neutraal, en hernieuwbare energie. En dus voorzien ze 2,25 miljard subsidie om de ketel 10 jaar lang continu te laten stoken. Kom me dan niet vertellen dat ik mijn kachel ruim 10 km verder moet uitlaten he? Alleen al het transport van de pellets veroorzaakt 1/10 van de uitstoot van een kolencentrale.

Waarom geen betere oplossingen belonen? Voor ‘groenere’ auto’s zijn er toch ook premies?  Neem het Franse systeem van Flamme Verte (groene vlam) over. Het bestaat al sinds 2000. Net zoals elektrische apparaten hier een energielabel (A,B…) krijgen, geeft Flamme Verte een eco- en rendementslabel (met sterren, zoals voor hotels) voor houtkachels en ketels met een veel hoger rendement (>70%), minder CO productie en minder fijn stof. Hierdoor is op 10 jaar tijd het rendement met  30% gestegen, en zijn verontreinigende stoffen en fijn stof in de rookgassen zeer sterk gedaald. De CO limiet daalde van 1 naar 0,3%.

Gecertificeerde kachels zijn hier ook al wel te vinden, maar helaas enkel mooie designstukken, terwijl ik liever een robuust en praktisch model zie waar je ook op kan koken. Eventueel met oven, rookkast en boiler.

 

Topdown vuur

Maar ook de manier waarop je stook maakt veel verschil. Klassiek begin je met aanmaak materiaal, en daarop telkens grotere stukken en blokken. Fout blijkbaar!

Je verbrandt namelijk niet echt hout. Je verhit en vergast het. En die ontsnappende gassen worden verbrand en zorgen voor vlammen en warmte. Door de klassieke botten-up verbranding worden gassen en partikeltjes uit het bovenliggende hout gedreven en door de schoorsteen gejaagd.  Met een behoorlijke vervuiling en onvolledige verbranding tot gevolg.

Bij de omgekeerde werkwijze leg je eerst grote, daarop kleinere blokken, en dan het aanmaakmateriaal. Door de hitte van het vuur worden de gassen ook uit het onderliggende hout gedreven.  Maar een groot deel daarvan wordt in en boven het bovenliggende vuur verbrand. (Tenminste als je voor voldoende zuurstoftoevoer zorgt.) Door die naverbranding krijg je een aanzienlijk hoger rendement:  meer hitte en minder uitstoot. Ik merkt het vb.  ook heel erg aan de kachelruit die ik veel minder moet schoonmaken.

Dus regering, kom me niet af met een verbod of een campagne om mij roetzwart te maken, zolang Langerlo wordt gesubsidieerd. Zorg liever, met een fractie van die miljarden, –net als bij koning auto- voor goede informatie en verbeteringen.

Specerijen van eigen bodem

Exotische specerijen zijn veel scherper dan de kruiden uit onze tuin. Hebben we hier geen  pittige smaakmakers?
Weinig, blijkbaar. Enkele dingen komen wel in de buurt…

mierikswortelDe witte vitamine C-rijke penwortel van de mierik(swortel, Armoracia rusticana, of Cochlearia armoracia, uit de kruisbloemenfamilie of Brassicaceae) is familie van de scherpere Japanse variant, wasabia japonica, die gebruikt wordt bij sushi onder de naam wasabi. Bij raspen of kneuzen komt allylisothiocyanaat, een vluchtige verbinding vrij, die een scherpe, op mosterd of radijs lijkende smaak heeft. De stof wordt bij kneuzing van de celstructuur van de wortel door een enzym aangemaakt. De smaak loopt daarna snel terug. Toevoeging van azijn (zuur) stabiliseert deze anders vervluchtigende smaak.

De rammenas (Raphanus sativus subsp. niger) verschilt van de radijs (Raphanus sativus subsp. sativus) doordat de laatste een stengelknol en rammenas voor het grootste gedeelte een wortelknol is. Hierdoor is de rammenas milder van smaak, steviger en groter dan de scherper en peperachtig smakende radijs.

Als povere pepervervanger kunnen gedroogde zaden van oost Indische kers (Tropaeolum majus) gebruikt worden. Van de mooie, rankende plant is alles eetbaar en gezond: bladeren, bloemen en bloemknoppen, zaden..
De benaming kers kreeg dit kruid door de smaak en de geur van de bladeren die sterk gelijken op die van waterkers en sterrenkers. Oost-indisch laat onterecht vermoeden dat ze uit die regio komt. In de loop van de 17de eeuw brachten de conquistadores haar van Peru mee naar Europa.

Tadeonal is de stof die verantwoordelijk is voor de scherpe smaak in waterpeper (Polygonum hydropiper en Persicaria -). Een beetje bittere waterkers  (cresson) groeit in schoon stromend water.

Jeneverbes geeft een bitter frisse en kruidige smaak. De gedroogde kegelvruchten (schijn’bessen’) wordt als specerij gebruikt in marinades voor wild en zuurkool.
Venkelzaad heeft een subtiele anijssmaak.

look-familieDe lookfamilie (Alliaceae) telt wereldwijd bijna 700 soorten. Het zijn meerjarige bolgewassen en aangename smaakmakers, variërend van zacht tot pittig. Ze hebben meestal een papierachtig buitenste vel over een gelaagde kern: look (Allium), bieslook (Allium schoenoprasum), daslook (Allium ursinum), knoflook (Allium sativum), prei (Allium porrum), sjalot (Allium ascalonicum)
Uien (en aanverwanten) zijn behoorlijk zoet, maar hebben ook een sterke smaak en geur, die vermindert bij verhitting. Algemeen smaakt gele ui gewoon en zoet, witte scherp en rode milder. Bij het snijden van uien worden er zwavelzuurverbindingen gevormd. Het enzym alliinase reageert met zwavelverbindingen tot het gas propaanthial-S-oxide dat de zenuweinden in het oog irriteert.

garumTweeduizend jaar geleden maakten de Romeinen ook al hun eigen, scherpe smaakmaker:  de vissaus Garum.
Hele visjes, of alleen de ingewanden worden gemengd met 15 tot 20% van hun gewicht in zout. Dat wordt drie tot vijf dagen in de zon (of yoghurtmaker, op 40⁰C) gefermenteerd en één of twee keer per dag omgeroerd. Het vergisten werd zelfs enkele maanden lang gedaan. Het gezeefde of uitgelekte vocht is liquamen.
Je kan oude wijn of kruiden toevoegen.

De beste garum (volgens de Geoponica ‘haimatum’ genoemd) wordt gemaakt met alleen de ingewanden, bloed en kieuwen van tonijn die met zout in een pot in twee maanden fermenteren tot garum.

Klassiek scherpe smaken die we hier al generaties lang zelf maken zijn meestal zuur:  azijn en mosterd, zuurkool, zuur sap (ver jus).

Een chutney wordt gemaakt door de kruiden en smaakmakers samen te stampen tot vruchtenpuree (dipsaus): tamarinde, gember, mosterdzaad, knoflook, azijn,peper en ui. Ook worden wel kruiden, zoals fenegriek, koriander en komijn gebruikt. De chutney smaakt naast scherp vaak ook zoet door toegevoegde suiker, en zuur door azijn.

Pickles zijn op sterk zuur ingelegde (geblanceerde) groentjes als zilveruitjes, bloemkoolroosjes,  fijngehakte kleine augurken, (wortelen, selder, kruiden, azijn (en suiker)).

Om Tabasco te maken laat je gemalen hete pepers (bv Capsicum fretescens var. Tabasco) met wat zout (1 op 30) in hun eigen pekel bij kamertemperatuur vergisten. De (eventueel als bij zuurkool verzwaarde) puree moet door de pekel van lucht afgesloten blijven. Je kan later de pitjes met een roerzeef verwijderen en eventueel wat azijn toevoegen. En volgens eigen inspiratie kruiden ed. gebruiken. Als je veel geduld hebt kan je het voor ‘the real thing’ nog 3 jaar op eiken vaten laten rijpen.

Voor ketchup zijn er tientallen recepten van fijngemalen en gemengde ingrediënten die ingekookt worden. Uiteraard tomaten, paprika, azijn met ook ui, selder en (te veel) suiker. Naar smaak aan te vullen met look, mosterdzaadjes, laurierblad, dragon en zout. En eventueel exoten als kruidnagel, steranijs, korianderzaad, cayennepeper, peperbollen..

Wie kent er nog echt scherpe of pittige kruiden of zaden van bij ons?

Vlierbessen en bloesems

Vlier heeft plaatselijk zeer veel verschillende benamingen. Struik en bessen zijn vrij goed gekend. Maar geregeld heeft er wel eens iemand gehoord dat vlier giftig is. Klopt dat?

vlierhoutDe takken hebben een zacht merg, waardoor het hout gebruikt kan worden voor fluitjes en blaaspijpen. Twijgen en bladeren weren mollen en bladluizen. Van de bloesem worden limonade, wijn, thee en beignets gemaakt. De rijpe bessen leveren ons voor snoepjes en (hoest)siroop, jam, vruchtensap, wijn en vlierbessenjenever.

De bessen zijn licht giftig door sambunigrine, die onschadelijk gemaakt wordt door koken. Maar de bessen van de kruidvlier zijn wel giftig. Dus toch een beetje uitkijken.

De hier voorkomende soorten

vlierGewoneDe gewone vlier (Sambucus nigra) met zwarte bessen is de meest voorkomende. De bladeren zijn donkergroen en staan kruiswijs tegenover elkaar. Het blad bestaat uit 5-7 kort gesteelde blaadjes die een scherp gezaagde rand hebben. Het merg is wit. (Een in de natuur voorkomende variëteit van de gewone vlier is de peterselievlier (Sambucus nigra var. laciniata), die diep ingesneden bladeren heeft.)

vlierBergDe trosvlier of bergvlier (Sambucus racemosa) groeit in de koudere gedeelten van het noordelijk halfrond (hier in Zuid-Limburg en de Achterhoek ) en heeft geen zwarte maar helderrode bessen. De bloeiwijzen bevatten 3 tot 6 zaden. Hij is kleiner dan de gewone vlier. De bloeiwijzen met in april-mei geelwitte bloemen zijn eerder trossen dan schermen. Het blad is smal met een spitse top. De randen zijn grof gezaagd. De bessen zijn laxerend. De rauwe zaadjes in de bessen zijn giftig. Het merg is kaneelkleurig.

vlierKruidDe kruidvlier (Sambucus ebulus) is een zeldzame soort die op kalkrijke gronden aan akker- en bosranden te vinden is. Het is een vaste plant, die in het najaar afsterft en in de lente weer uitschiet. De stengels zijn dan ook nooit echt verhout tot takken. Deze struik wordt hooguit anderhalve meter. De bladeren zijn zeven- tot elfdelig geveerd, en de struik bloeit wat later (juli en augustus) dan de gewone Zwarte Vlier. Alle delen zijn giftig(er dan bij de gewone vlier).

vlier