Antieke pomp herstellen (1)

‘t Is er toch van gekomen. Deze eeuw heeft ze nog niet gewerkt. En een groot stuk van het einde van vorige eeuw ook niet. Er ontbraken 2 onderdelen: een vlotterklep en een beugel om het onderste pijpdeel tegen het pomphuis te klemmen. En de lederen dichting van de zuiger was stuk. Idem voor de bovenklep.

Ik kon de pomp natuurlijk ook vervangen door een recenter gietijzeren exemplaar. Maar die zijn amper half zo groot. De onderdelen zijn dus ook niet te gebruiken. De gietijzeren beugel leek me het grootste probleem. Met een stukje buis en plaatstaal, wat plooi-, zaag, las- en slijpwerk lukte het om iets te maken dat een bruikbaar vervangstuk leek. Dus misschien was het wel haalbaar. Fase 2: alles demonteren, afschuren en verven. Gietijzeren stukken van dit formaat zijn best wel zwaar. De pomparm meet 97 cm. Het pomphuis 50cm.

pomp_drukvatIk had jaren geleden al een drukpomp geïnstalleerd om het water in de kas en voor de ganzen te kunnen gebruiken. De oude pompaansluiting bestond uit een loden buis. Omdat lood giftig is leek het me beter die dan ook maar te vervangen. Verder stond op mijn winkellijstje een terugslagklep met filter, en een flinke lap leer om de dichtingen en kleppen te vernieuwen. Fase 3.

Zo’n 20 km van huis bleek er een bedrijf te zijn dat leder en huiden verhandelt. Restjes vanaf 10 euro/kilo. Leek me interessant. Ik had een riem nodig van 4 x 27cm, en een klep van 5 cm doormeter. Beiden 3 mm dik. Die dikte bleek weinig voor te komen. En werd enkel in huidbrede stroken verkocht.  Afgesneden met een soort kruishout,  dus overal even breed, maar niet noodzakelijk recht. 94 x 5cm = 9 euro. Wel veel als je een strookje van 32 cm nodig hebt. Maar oké, zonder leer geen pomp. En dan had ik nog wat reservemateriaal.

De zuiger is een dikke houten pijp (ik vermoed essen). Het versleten en verharde leer zat daar omheen gespijkerd. Maar ik had geen idee hoe lang ik de reep moest snijden. Hoeveel zou leer uitzetten als het nat wordt? Nergens te vinden op internet. Google heeft wel een aantal oude boekwerken gedigitaliseerd, waar soms wel wat informatie in te vinden is (faze 4: The British Cyclopaedia of the Arts, Sciences, History, …, e.a.):

pomp_schemaMake sure that all pipe joints in the suction pipe are air tight as well as water tight. … Operating the pump without water may cause damage to the leather cup.
Their effective life depends on the amount of sand being pumped with the water, the smoothness of the cylinder walls and the amount of pump use.

The leather should be placed so the rough side is next to the mould and the smooth side is next to the cylinder wall. When cutting the leather disk use a very sharp knife or razor knife pull the leather toward the straight knife edge. Do not saw the leather with the knife, as it’s a lot of work and the edge will not come out smooth.

… test the pump prior to assembling the Column. This test is done on the work bench, by lifting the plunger in the pump and from the top of the stroke – let it go. The plunger should slide down under its own weight. ..

if left to soak and then dried it will shrink and become less supple and harder. In hot water, it will shrink drastically and partly congeal, becoming rigid and eventually brittle.

:
“Zorg er voor dat alle pijpverbindingen in de zuigleiding luchtdicht en waterdicht zijn. … Bediening van de pomp zonder water kan schade aan het leertje veroorzaken.
De effectieve levensduur hangt af van de hoeveelheid zand die opgepompt wordt met het water, de gladheid van de cilinderwanden en de hoeveelheid pompgebruik.

Het leer moet geplaatst worden met de ruwe kant tegen de vorm (zuiger) en de gladde kant naar de cilinderwand. Bij het snijden van de leren schijf gebruik je een zeer scherp mes of scheermes. Trek het leer in de richting van de rechte snede. Zaag het leer niet met het mes, want het is een hoop werk en de rand zal niet mooi glad zijn.

… Test de pomp voor het monteren van de kolom. Deze test wordt uitgevoerd op de werkbank, door de plunjer boven in de pomp te brengen. De zuiger moet naar beneden schuiven onder zijn eigen gewicht. ..

als je leer laat weken en daarna drogen zal het krimpen en minder soepel en harder zijn. In heet water zal het drastisch krimpen en gedeeltelijk verharden, rigide en uiteindelijk bros worden.”

pompdelenWeinig concrete, maar toch een paar bruikbare tips. En daarbij dan nog een beetje logisch doordenken. Vroeger moet die pomp dagelijks meermaals gebruikt zijn. Dus de lederen dichting was en bleef nat. Ze stond onder een afdak, dus de pomp zou niet snel uitdrogen. Bij vorst vermoed ik dat het water werd afgelaten, en allicht werd de zuiger dan binnen of in een stal, in een emmer water bewaard. Want als ie droogt, krimpt ie en gaat barsten en bros worden.

Als je zoekt naar het effect van krimpen van leder vind je op internet de grootste onzin. Zelfs mensen die beweren dat leder krimpt als het nat wordt.  Ik herinner mij letterlijk een ‘indianenverhaal’.  Uit een of ander jongensboek. Misschien iets van Karl May? Ik weet het niet meer. Daarin stond als één van de marteltechnieken van indianen beschreven hoe ze hun gevangene ingroeven of vastbonden, en dan een natte lederen veter rond hun hals bonden.  Bij het drogen in de zon zou die krimpen en het slachtoffer langzaam wurgen. Kijk, dat is praktische informatie die een jongeling dus makkelijk zijn leven lang blijft onthouden!

De verdroogde, oude riem gaf ook een indicatie (zie foto).  Ongeveer 1 cm te klein door krimp. En ergens had ik gelezen dat je het leer 1 uur tot zelfs 1 nacht mag weken. Dus een riem op maat gesneden, en opgerold in een beker water gezet. Het stugge leer leek helemaal geen water op te nemen.  Ik had natuurlijk niet gevraagd of en hoe het behandeld was. Het leek wel waterafstotend. Daarom even de riem in alle richtingen gerold en gekneed, om wat vezels open te breken. En een uur later was het helemaal doorweekt, zacht en soepel. Alleen had ik toen geen tijd meer om er mee aan de slag te gaan. Dus zou het nog een hele nacht extra mogen weken.

pomp_lederkrimp’s Anderendaags volgt dus het uur der waarheid. Uit nieuwsgierigheid leg ik de natte riem in de ruimte waar ik die origineel uit sneed. Er is 15 mm extra bijgekomen op 290 mm. Het leder is dus 5,17% uitgezet. Er blijft daardoor ook nog voldoende lengte over om beide uiteinden schuin af te snijden, zodat ze overlappend op elkaar kunnen liggen zonder een verdikking te vormen. Met een extra scherp mes, over de rand van een plank, lukte dat prima.

pomp_zuigerHet leer was origineel met klompnageltjes vastgezet. Kleine, scherpe, vierkante nageltjes met een extra brede kop. Die ook gebruikt werden om (gedeeltelijk) open houten klompen van een lap leer te voorzien. Dat was zachter en comfortabeler dan een harde houten rand. Wie al zelf eens met beide soorten klompen gelopen heeft, weet wat ik bedoel. Voor er nieten gebruikt werde, dienden ze ook om zetels te stofferen en canvas over een schilderkader te spannen.
Om de 15 millimeter een spijkertje leek me voldoende om een dichting te krijgen.  Door de conische uitsnede van de houten vlotter was de onderkant van de riem iets korter, en stond de bovenkant een beetje kelkvormig open.

De bovenklep, een schijfje leer van 5 cm, heb ik ook met 3 klompnageltjes (of mechaniek nagels, stoffeernagels) vastgezet. Het loden gewichtje van de oude klep heb ik centraal in het midden vastgeschroefd, er voor zorgend dat het zwaardere deel van de asymmetrische vorm tegenover de bevestiging zou zitten. De zuiger leek helemaal niet af te sluiten. Hij kon zonder enige weerstand op en neer door de buis. Maar ik ging er van uit dat het water boven de zuiger in de opgaande beweging de lederen dichting toch wel tegen de randen zou drukken.

Tijd voor de montage en een test. Ik ging er van uit dat ik geen tweede klep onder in de pomp nodig had, omdat ik een terugslagklep op het einde van de aanvoerbuis zou monteren. Als test probeerde ik het met een korte doorzichtige slang, en een grote emmer water onder de pomp. Ik herinner me van vroeger dat je een pomp altijd eerst moest ‘opgieten’. Langs boven water in het pomphuis gieten tot het aan de teut uitkwam. Dat moest ervoor zorgen dat alle openingen luchtdicht afgesloten waren, en de dichting met minder wrijving door de buis kon schuiven. Het werkte… een beetje.

(Vervolgt..)   Antieke pomp herstellen (2)

(zie ook https://toverleven.cultu.be/waterpomp-niet-zo-lomp

en https://toverleven.cultu.be/houten-waterpompen

4 reacties op “Antieke pomp herstellen (1)

  1. geachte ,

    ben reeds lang bezitter van een oude koperen handpomp ; nu is na vele jaren gebruik de houten zuiger (met leder) stuk
    hebt u enig idee waar ik dit onderdeel kan kopen
    dank
    pieter

      1. Beste Pieter,
        na lang zoeken heb ook geen onderdelen kunnen vinden.
        Wat ik wel gevonden heb is dat je een nieuwe houten zuiger kunt laten maken in essen hout dat gebruikten ze vroeger ook.Ik heb eens een laten maken van eikenhout maar na een tijd barst die, essenhout werd vroeger gebruikt daarvoor en mijne zuiger gaat toch al een paar jaren mee.De pompleders heb ik ook kunnen vinden bij VEPA Sanitair(zoeken naar emmerleer)
        Hopelijk u hiermede geholpen te hebben.
        met vriendelijke groetjes
        Maec

      2. beste,
        na lang zoeken heb ik gevonden dat essenhout moet gebruiken om een nieuwe zuiger te maken.
        Iemand die een draaibank heeft kan dit;
        de pomp leders hen ik gevonden bij sanip.be of emmeleer bij VEPA sanitair.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *