Tag archieven: pomp

Antieke pomp herstellen (2)

Aan de achterkant liep er water uit de pomp, en hoorde je dat er lucht werd aangezogen.  Pompen wordt dan een vrij hopeloze onderneming. De dichting tussen pomphuis en het montagestuk voor de aanvoerpijp was niet goed. Dus alles nog maar eens overdoen. Nieuwe dichting er in. Opnieuw opgieten. En yes! Ze deed het voortreffelijk. Als proefinstallatie. Ik ben de tel kwijt, maar het was tijd voor de volgende fase. De put zelf ligt net voor mijn carport. En heeft dus een enorm zware betonnen deksel. Mag wel als je er dagelijks overheen rijdt. Zonder breekijzers en hefbomen is het ding bijna niet te hanteren. Dus die halen we er alvast maar bij. Dit is pure fitnes. Met mijn eigen toestellen. Het deksel ziet er uit als een dunne molensteen. Eenmaal je die rechtop krijgt (en houdt!) kan je hem dus verder rollen, en tegen een muur zetten. Het uitgraven van de oude, loden buis valt behoorlijk mee, al vraagt het veel tijd. Vooral omdat een deel onder het beton voor de carport zit. Dat betekent dus: plat op je buik gaan liggen om met een klein plantenschopje een tunneltje te graven. Terwijl er ook nog een afvoerbuis de pompleiding kruist. En je dus eigenlijk puur op het gevoel moet werken. Oke.  Volgende fase. pompdelenDe oude loden leiding en de nieuwere van de drukpomp gaan samen door de putwand. De opening heb ik destijds dicht gecementeerd. Dus moet er met hamer en beitel een gat gekapt worden.  Ongeveer 60 cm onder de putrand. Dus ook weer liggend, en over de rand hangend. Zonder gereedschap te laten vallen. En met zo weinig mogelijk afval in het water.  Geen sinecure.  Ik maak het mezelf wat makkelijker door een balk over de opening te leggen, en daarom een kniekussentje vast te maken waarom ik mijn hoofd kan steunen. Na een tijdje voel je weer spieren waarvan je vergeten was dat je die had. En dan moet die loden pijp er uit. Stug, dik, zwaar, en bijna ongrijpbaar. Ik maak met een dik touw een lus rond de pijp, en hang daar een gewicht aan zodat de lus dieper in de put zakt. Maar als ik aan het touw trek schuift de lus over de vettige pijp naar boven. Met een lange steel duw ik de lus opnieuw naar onder, voor een volgende poging vanaf de overkant. De zesde keer lukt het wel. Moeilijk. Zwaar en taai, maar wel buigbaar. Als ze boven water komt zie ik dat het laatste stuk als een staart op de bodem moet gelegen hebben, met het uiteinde ca. 30 cm omhoog gekruld. Dat was een gebruikelijke methode om zo veel mogelijk opwarrelend stof en vuil te vermijden. Het uiteinde had natuurlijk ook gewoon 30 cm boven de bodem kunnen hangen. Maar mogelijk was de buis daarvoor te zwaar, en zou de bocht aan de putingang door het gewicht van de buis na verloop van tijd zijn dichtgetrokken. Nu moest het andere einde (aan de pompkant) nog door het gat getrokken worden.  Daar was amper beweging in te krijgen. Dus het gat nog even wat ruimer proberen te maken. Er zat een soort afdichting rond de pijp. Het deed me denken aan de lappen textiel die bekleed waren met een laag vet, en die gebruikt werden om vocht tegen te houden op plaatsen waar buizen door keldermuren gaan. Vroeger dus. Nu kan het met siliconen. Ik legde de lap weg om later nog eens te bekijken. Niet – te – doen. Vooral omdat ik niet op dezelfde hoogte als het gat kon staan en trekken. Ik trok mezelf naar de put, i.p.v. de buis naar me toe. Nu is lood een heel zacht metaal. Je kan het makkelijk met een beitel doorkappen, of zelfs met een mes snijden. Dus het andere eind afsnijden was de meest eenvoudige optie. En de buis zou nooit meer gebruikt worden. Dus geen probleem. Ware het niet dat ik soms wat koppig ben. pomp_loden buisMet hele kleine rukjes, heen en weer bewegen, beetje trekken, weer wat recht plooien,… een deugddoende training. Beetje bij beetje. Het werd een buis van 6,5 meter. De buiten diameter was 38 mm. De wanddikte 5mm! Dan wil je natuurlijk ook weten hoeveel dat ding weegt. Dus het hele pakket opgerold, en de personenweegschaal er bij gehaald. Mét buis woog ik precies 30 kilogram meer dan zonder. Het dekseltje van een klein bokaaltje ansjovis bleek perfect te passen op het uiteinde van de nieuwe aanvoerslang. Voor de zekerheid toch nog wat duct tape eromheen gedaan, zodat er bij het manoeuvreren door de geul geen aarde in kon komen. Om daarna, in de put, het dekseltje door de terugslagklep met filter te vervangen. pomp_putgatDe waterput is 3,5 m diep (en 85cm doormeter). Er stond 1,5 m water in. Ik maakte op de nieuwe slang een aanduiding op 1,5m; op 2 en op 2,5 meter. Zo kon ik –dacht ik- beter inschatten of de filter niet tot op de bodem kwam. Maar daarvoor krulde de slang te veel. Ik besloot de filter te verzwaren door er een steen aan vast te maken. Onze Neanderthaler voorouders waren meesters in steenbewerking. Dus een paar uitsparingen uit een zware kei hakken zodat die niet uit de lus zou glijden moest toch kunnen?  Jawel hoor, maar mijn respect voor onze primitieve voorvaderen is er wel weer door gestegen. Het ander eind heb ik niet in de pomp, maar aan een koppelstuk bevestigd. Dan kan ik dat ontkoppelen en gedeeltelijk leeg gieten (door de buis naar beneden te plooien) zodra het begint te vriezen. En misschien nog wat meer water er uit zuigen met een kleinere slang, of door er een dik touw als lont in te laten zinken. Tijd voor de ultieme test. De eerste keer moet er nogal wat ‘opgegoten’ worden, de hele aanvoerslag moet gevuld worden. Dat is eenmalig, als de terugslagklep haar werk goed blijft doen. En dan maar pompen. Wat een verschil met de eerste test!  De aanvoerlengte is met bijna 5 meter verlengd, en het gewicht van al dat water moet ook mee opgezogen worden. De 97 cm hefboomlengte van de pomparm komt goed van pas. De pomp doet het prima. pomptest1En als je dan denkt dat de klus geklaard is ga je te vroeg op je lauweren rusten. Die enorm zware afdekking moet nog netjes terug in de uitsparing op de put gelegd worden. De laatste loodjes… Een paar balkjes voorzien zodat ie niet per ongeluk meteen precies op de juiste plek terecht komt terwijl mijn vingers er nog tussen zitten, en dan met de breekijzers het ding op de juiste plaats zien te krijgen. Zo gezegd, maar niet zo gedaan. Hij ligt waar hij liggen moet, maar… Als ik er over loop schommelt het deksel. Een stommiteit van jewelste. Ik had met krijt op het deksel en op de rand de juiste positie moeten aanduiden. De rand is passend gemaakt, zodat het ongelijke deksel overal goed sluit. Maar, ook als ik het deksel terug ophoog wrik, is er nergens te zien hoe het precies moet liggen. Pas na 4 loodzware pogingen ligt het deksel stabiel, maar niet op dezelfde plek als voorheen. Er blijft een klein niveauverschil. Dat zullen we er dan maar bijnemen. ’s Anderendaags zal ik pas echt merken of het goed zit. Of de aanvoerslang niet stilletjes is leeggelopen. En de lederen dichting niet te veel is uitgedroogd. Na het opgieten blijkt alle feilloos te werken. Oef. pomp-the-old-shoeEn de dichting die tussen de putwand en de loden buis zat is ondertussen ook droog. Welke speciale technieken of materialen zouden er vorige eeuw gebruikt zijn om die randen zoveel mogelijk waterdicht te krijgen? Ik wrijf de grond van het opgerolde kluwen. Plooien het open. Er zitten enkele roestige verdikkingen in. Dat blijken gerivetteerde vetergaatjes te zijn. Ik had de tong en de zijkant van een oude schoen in mijn handen. Leder. Veelzijdig. Zo is zelfs een versleten, oude schoen nog het bewaren waard. Toch wel tevreden dat na zoveel jaren deze klus eindelijk geklaard is. En dat ik, ook als er geen elektriciteit is, toch water kan blijven oppompen. Antieke pomp herstellen (1) (zie ook https://toverleven.cultu.be/waterpomp-niet-zo-lomp en https://toverleven.cultu.be/houten-waterpompen

Antieke pomp herstellen (1)

‘t Is er toch van gekomen. Deze eeuw heeft ze nog niet gewerkt. En een groot stuk van het einde van vorige eeuw ook niet. Er ontbraken 2 onderdelen: een vlotterklep en een beugel om het onderste pijpdeel tegen het pomphuis te klemmen. En de lederen dichting van de zuiger was stuk. Idem voor de bovenklep.

Ik kon de pomp natuurlijk ook vervangen door een recenter gietijzeren exemplaar. Maar die zijn amper half zo groot. De onderdelen zijn dus ook niet te gebruiken. De gietijzeren beugel leek me het grootste probleem. Met een stukje buis en plaatstaal, wat plooi-, zaag, las- en slijpwerk lukte het om iets te maken dat een bruikbaar vervangstuk leek. Dus misschien was het wel haalbaar. Fase 2: alles demonteren, afschuren en verven. Gietijzeren stukken van dit formaat zijn best wel zwaar. De pomparm meet 97 cm. Het pomphuis 50cm.

pomp_drukvatIk had jaren geleden al een drukpomp geïnstalleerd om het water in de kas en voor de ganzen te kunnen gebruiken. De oude pompaansluiting bestond uit een loden buis. Omdat lood giftig is leek het me beter die dan ook maar te vervangen. Verder stond op mijn winkellijstje een terugslagklep met filter, en een flinke lap leer om de dichtingen en kleppen te vernieuwen. Fase 3.

Zo’n 20 km van huis bleek er een bedrijf te zijn dat leder en huiden verhandelt. Restjes vanaf 10 euro/kilo. Leek me interessant. Ik had een riem nodig van 4 x 27cm, en een klep van 5 cm doormeter. Beiden 3 mm dik. Die dikte bleek weinig voor te komen. En werd enkel in huidbrede stroken verkocht.  Afgesneden met een soort kruishout,  dus overal even breed, maar niet noodzakelijk recht. 94 x 5cm = 9 euro. Wel veel als je een strookje van 32 cm nodig hebt. Maar oké, zonder leer geen pomp. En dan had ik nog wat reservemateriaal.

De zuiger is een dikke houten pijp (ik vermoed essen). Het versleten en verharde leer zat daar omheen gespijkerd. Maar ik had geen idee hoe lang ik de reep moest snijden. Hoeveel zou leer uitzetten als het nat wordt? Nergens te vinden op internet. Google heeft wel een aantal oude boekwerken gedigitaliseerd, waar soms wel wat informatie in te vinden is (faze 4: The British Cyclopaedia of the Arts, Sciences, History, …, e.a.):

pomp_schemaMake sure that all pipe joints in the suction pipe are air tight as well as water tight. … Operating the pump without water may cause damage to the leather cup.
Their effective life depends on the amount of sand being pumped with the water, the smoothness of the cylinder walls and the amount of pump use.

The leather should be placed so the rough side is next to the mould and the smooth side is next to the cylinder wall. When cutting the leather disk use a very sharp knife or razor knife pull the leather toward the straight knife edge. Do not saw the leather with the knife, as it’s a lot of work and the edge will not come out smooth.

… test the pump prior to assembling the Column. This test is done on the work bench, by lifting the plunger in the pump and from the top of the stroke – let it go. The plunger should slide down under its own weight. ..

if left to soak and then dried it will shrink and become less supple and harder. In hot water, it will shrink drastically and partly congeal, becoming rigid and eventually brittle.

:
“Zorg er voor dat alle pijpverbindingen in de zuigleiding luchtdicht en waterdicht zijn. … Bediening van de pomp zonder water kan schade aan het leertje veroorzaken.
De effectieve levensduur hangt af van de hoeveelheid zand die opgepompt wordt met het water, de gladheid van de cilinderwanden en de hoeveelheid pompgebruik.

Het leer moet geplaatst worden met de ruwe kant tegen de vorm (zuiger) en de gladde kant naar de cilinderwand. Bij het snijden van de leren schijf gebruik je een zeer scherp mes of scheermes. Trek het leer in de richting van de rechte snede. Zaag het leer niet met het mes, want het is een hoop werk en de rand zal niet mooi glad zijn.

… Test de pomp voor het monteren van de kolom. Deze test wordt uitgevoerd op de werkbank, door de plunjer boven in de pomp te brengen. De zuiger moet naar beneden schuiven onder zijn eigen gewicht. ..

als je leer laat weken en daarna drogen zal het krimpen en minder soepel en harder zijn. In heet water zal het drastisch krimpen en gedeeltelijk verharden, rigide en uiteindelijk bros worden.”

pompdelenWeinig concrete, maar toch een paar bruikbare tips. En daarbij dan nog een beetje logisch doordenken. Vroeger moet die pomp dagelijks meermaals gebruikt zijn. Dus de lederen dichting was en bleef nat. Ze stond onder een afdak, dus de pomp zou niet snel uitdrogen. Bij vorst vermoed ik dat het water werd afgelaten, en allicht werd de zuiger dan binnen of in een stal, in een emmer water bewaard. Want als ie droogt, krimpt ie en gaat barsten en bros worden.

Als je zoekt naar het effect van krimpen van leder vind je op internet de grootste onzin. Zelfs mensen die beweren dat leder krimpt als het nat wordt.  Ik herinner mij letterlijk een ‘indianenverhaal’.  Uit een of ander jongensboek. Misschien iets van Karl May? Ik weet het niet meer. Daarin stond als één van de marteltechnieken van indianen beschreven hoe ze hun gevangene ingroeven of vastbonden, en dan een natte lederen veter rond hun hals bonden.  Bij het drogen in de zon zou die krimpen en het slachtoffer langzaam wurgen. Kijk, dat is praktische informatie die een jongeling dus makkelijk zijn leven lang blijft onthouden!

De verdroogde, oude riem gaf ook een indicatie (zie foto).  Ongeveer 1 cm te klein door krimp. En ergens had ik gelezen dat je het leer 1 uur tot zelfs 1 nacht mag weken. Dus een riem op maat gesneden, en opgerold in een beker water gezet. Het stugge leer leek helemaal geen water op te nemen.  Ik had natuurlijk niet gevraagd of en hoe het behandeld was. Het leek wel waterafstotend. Daarom even de riem in alle richtingen gerold en gekneed, om wat vezels open te breken. En een uur later was het helemaal doorweekt, zacht en soepel. Alleen had ik toen geen tijd meer om er mee aan de slag te gaan. Dus zou het nog een hele nacht extra mogen weken.

pomp_lederkrimp’s Anderendaags volgt dus het uur der waarheid. Uit nieuwsgierigheid leg ik de natte riem in de ruimte waar ik die origineel uit sneed. Er is 15 mm extra bijgekomen op 290 mm. Het leder is dus 5,17% uitgezet. Er blijft daardoor ook nog voldoende lengte over om beide uiteinden schuin af te snijden, zodat ze overlappend op elkaar kunnen liggen zonder een verdikking te vormen. Met een extra scherp mes, over de rand van een plank, lukte dat prima.

pomp_zuigerHet leer was origineel met klompnageltjes vastgezet. Kleine, scherpe, vierkante nageltjes met een extra brede kop. Die ook gebruikt werden om (gedeeltelijk) open houten klompen van een lap leer te voorzien. Dat was zachter en comfortabeler dan een harde houten rand. Wie al zelf eens met beide soorten klompen gelopen heeft, weet wat ik bedoel. Voor er nieten gebruikt werde, dienden ze ook om zetels te stofferen en canvas over een schilderkader te spannen.
Om de 15 millimeter een spijkertje leek me voldoende om een dichting te krijgen.  Door de conische uitsnede van de houten vlotter was de onderkant van de riem iets korter, en stond de bovenkant een beetje kelkvormig open.

De bovenklep, een schijfje leer van 5 cm, heb ik ook met 3 klompnageltjes (of mechaniek nagels, stoffeernagels) vastgezet. Het loden gewichtje van de oude klep heb ik centraal in het midden vastgeschroefd, er voor zorgend dat het zwaardere deel van de asymmetrische vorm tegenover de bevestiging zou zitten. De zuiger leek helemaal niet af te sluiten. Hij kon zonder enige weerstand op en neer door de buis. Maar ik ging er van uit dat het water boven de zuiger in de opgaande beweging de lederen dichting toch wel tegen de randen zou drukken.

Tijd voor de montage en een test. Ik ging er van uit dat ik geen tweede klep onder in de pomp nodig had, omdat ik een terugslagklep op het einde van de aanvoerbuis zou monteren. Als test probeerde ik het met een korte doorzichtige slang, en een grote emmer water onder de pomp. Ik herinner me van vroeger dat je een pomp altijd eerst moest ‘opgieten’. Langs boven water in het pomphuis gieten tot het aan de teut uitkwam. Dat moest ervoor zorgen dat alle openingen luchtdicht afgesloten waren, en de dichting met minder wrijving door de buis kon schuiven. Het werkte… een beetje.

(Vervolgt..)   Antieke pomp herstellen (2)

(zie ook https://toverleven.cultu.be/waterpomp-niet-zo-lomp

en https://toverleven.cultu.be/houten-waterpompen